Xương chày là một trong hai xương chính của cẳng chân, đóng vai trò trụ cột trong việc nâng đỡ cơ thể và giúp chúng ta di chuyển. Trong bài viết này, mời bạn cùng Nhà thuốc Hướng Dương tìm hiểu chi tiết về cấu tạo, chức năng và các bệnh lý thường gặp ở xương chày nhé!

Xương chày là xương dài nhất và mạnh nhất trong số hai xương cẳng chân của con người. Với vai trò quan trọng trong việc nâng đỡ trọng lượng cơ thể và tạo điều kiện cho sự di chuyển, xương chày xứng đáng được xem là một “người hùng thầm lặng” của hệ thống cơ xương khớp. Tuy nhiên, không phải ai trong chúng ta cũng hiểu rõ về xương chày. Nếu bạn cũng là một trong số đó, đây là bài viết dành cho bạn!

Xương chày là gì ?

Xương chày (tibia) là một trong hai xương dài chính ở cẳng chân, nằm ở phía trước và bên trong. Nó kéo dài từ đầu gối đến mắt cá chân, là xương lớn hơn và mạnh hơn trong cẳng chân so với xương mác (fibula). Xương chày chịu phần lớn trọng lượng cơ thể và có vai trò quan trọng trong việc duy trì sự ổn định của chân và hỗ trợ vận động.

Vị trí, cấu tạo của xương chày

Vị trí và cấu tạo của xương chày:

Vị trí:

Xương chày (tibia) nằm ở phía trước và bên trong của cẳng chân, kéo dài từ khớp gối đến mắt cá chân. Đây là một trong hai xương chính ở cẳng chân, xương còn lại là xương mác (fibula), nằm ở phía ngoài.
Phần trên của xương chày tiếp xúc với xương đùi (femur) qua khớp gối và phần dưới tiếp xúc với xương sên (talus) ở mắt cá chân.
Cấu tạo:

 

Đầu trên (gần khớp gối): Đây là phần mở rộng lớn nhất của xương chày, bao gồm hai lồi cầu (condyles) lớn:
Lồi cầu trong (medial condyle): Phần tiếp xúc với lồi cầu trong của xương đùi.
Lồi cầu ngoài (lateral condyle): Phần tiếp xúc với lồi cầu ngoài của xương đùi.
Ở giữa hai lồi cầu có vùng nhô lên gọi là lồi củ chày (tibial tuberosity), nơi bám của gân xương bánh chè.
Thân xương (shaft): Phần giữa dài và thon, có dạng hình tam giác với ba mặt:
Mặt trước: Rất nhẵn và dễ sờ thấy dưới da.
Mặt trong: Thường mịn và không có cơ bám.
Mặt ngoài: Nơi bám của các cơ.
Đầu dưới (gần mắt cá chân): Phần này mỏng và nhỏ hơn so với đầu trên:
Mắt cá trong (medial malleolus): Là phần nhô ra ở phía trong của mắt cá chân, có vai trò quan trọng trong việc ổn định khớp cổ chân.
Cấu trúc của xương chày giúp nó thực hiện vai trò chịu lực lớn và hỗ trợ chuyển động của cơ thể.

Chức năng của xương chày

Xương chày (tibia) có nhiều chức năng quan trọng đối với cơ thể, đặc biệt là trong việc duy trì sự vận động và chịu lực. Dưới đây là các chức năng chính của xương chày:

Chịu lực và nâng đỡ cơ thể:

Xương chày chịu phần lớn trọng lượng của cơ thể khi đứng và di chuyển. Nó đóng vai trò như một cột trụ nâng đỡ cơ thể, đặc biệt là trong các hoạt động như đi bộ, chạy, và nhảy.
Hỗ trợ vận động:

Xương chày tham gia vào các khớp quan trọng như khớp gối và khớp cổ chân, giúp chân di chuyển linh hoạt. Nhờ liên kết với xương đùi (ở khớp gối) và xương sên (ở khớp cổ chân), xương chày giúp thực hiện các chuyển động như gập, duỗi, và xoay chân.
Liên kết với cơ và gân:

Xương chày là nơi bám của nhiều cơ và gân ở cẳng chân. Các cơ này giúp kiểm soát chuyển động của bàn chân, cổ chân và khớp gối, hỗ trợ các hoạt động như đi lại, chạy nhảy và leo trèo.
Tạo cấu trúc cho cẳng chân:

Cùng với xương mác (fibula), xương chày tạo thành cấu trúc xương chính của cẳng chân, giúp duy trì hình dáng và sự ổn định của chân.
Bảo vệ các cơ quan và mô mềm:

Mặc dù xương chày không trực tiếp bảo vệ các cơ quan nội tạng, nhưng nó bảo vệ các mạch máu và dây thần kinh quan trọng ở cẳng chân bằng cách tạo lớp chắn bảo vệ.
Nhờ vào các chức năng này, xương chày đóng vai trò thiết yếu trong việc hỗ trợ chuyển động, duy trì thăng bằng và giúp cơ thể hoạt động hiệu quả trong các hoạt động hàng ngày.

Các bệnh lý liên quan đến xương chày

Xương chày có thể gặp phải nhiều bệnh lý và chấn thương do va đập, quá tải, hoặc các yếu tố bệnh lý khác. Dưới đây là một số bệnh lý và chấn thương thường gặp liên quan đến xương chày:

1. Gãy xương chày:
Nguyên nhân: Do chấn thương trực tiếp, tai nạn giao thông, va chạm mạnh trong thể thao hoặc té ngã.
Triệu chứng: Đau đột ngột, sưng, biến dạng cẳng chân, không thể di chuyển chân hoặc chịu lực.
Điều trị: Có thể bao gồm bó bột, phẫu thuật hoặc sử dụng nẹp tùy vào mức độ nghiêm trọng của gãy xương.

2. Viêm màng xương chày (Shin Splints):
Nguyên nhân: Do tập luyện thể thao quá mức, đặc biệt là các hoạt động chạy bộ, nhảy hay đi bộ với cường độ cao, khiến màng xương chày bị kích thích và viêm.
Triệu chứng: Đau dọc theo mặt trước và trong của cẳng chân, đặc biệt là khi hoạt động.
Điều trị: Nghỉ ngơi, chườm đá, sử dụng thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs), tập các bài tập giãn cơ, và điều chỉnh lại chế độ tập luyện.

3. Gãy xương do stress (Stress Fracture):
Nguyên nhân: Xảy ra do căng thẳng lặp đi lặp lại lên xương, thường gặp ở vận động viên hoặc những người tăng cường độ tập luyện đột ngột.
Triệu chứng: Đau âm ỉ ở cẳng chân, đau tăng khi vận động và giảm khi nghỉ ngơi.
Điều trị: Nghỉ ngơi, hạn chế hoạt động thể lực, và điều trị vật lý trị liệu.

4. Bệnh Osgood-Schlatter:
Nguyên nhân: Xảy ra ở trẻ em và thanh thiếu niên, đặc biệt là những người hoạt động thể chất mạnh. Bệnh liên quan đến sự phát triển không đồng đều của xương chày, gây viêm ở vùng gân bám vào lồi củ chày (tibial tuberosity).
Triệu chứng: Đau, sưng và nhạy cảm ở lồi củ chày, đặc biệt khi chạy, nhảy hoặc gập duỗi chân.
Điều trị: Nghỉ ngơi, sử dụng thuốc giảm đau, vật lý trị liệu, và đôi khi cần đeo nẹp bảo vệ.

5. Viêm xương tủy (Osteomyelitis):
Nguyên nhân: Nhiễm trùng vi khuẩn hoặc nấm có thể xâm nhập vào xương chày qua vết thương, phẫu thuật hoặc máu, gây viêm nhiễm xương.
Triệu chứng: Sưng, đỏ, nóng ở vùng xương bị nhiễm, đau nhức, sốt.
Điều trị: Kháng sinh hoặc phẫu thuật để loại bỏ phần nhiễm trùng.

6. Loãng xương (Osteoporosis):
Nguyên nhân: Do mất mật độ xương theo thời gian, xương chày có thể trở nên mỏng và yếu, dễ bị gãy ngay cả với chấn thương nhẹ.
Triệu chứng: Xương dễ gãy, đau xương, biến dạng chân.
Điều trị: Bổ sung canxi, vitamin D, tập thể dục nhẹ nhàng, và sử dụng thuốc điều trị loãng xương theo chỉ định bác sĩ.

7. Viêm khớp (Arthritis):
Nguyên nhân: Thoái hóa khớp gối (liên quan đến xương chày) hoặc viêm khớp dạng thấp gây đau và cứng khớp gối, ảnh hưởng đến chức năng vận động.
Triệu chứng: Đau nhức, cứng khớp, sưng, giảm tầm vận động của khớp.
Điều trị: Sử dụng thuốc giảm đau, thuốc chống viêm, vật lý trị liệu, hoặc phẫu thuật thay khớp nếu bệnh nghiêm trọng.

8. Hội chứng khoang cẳng chân (Compartment Syndrome):
Nguyên nhân: Xảy ra khi áp lực trong một khoang cẳng chân tăng cao, thường do chấn thương hoặc tập luyện quá mức, gây cản trở lưu thông máu đến xương và mô mềm.
Triệu chứng: Đau cẳng chân dữ dội, sưng, tê, mất cảm giác, khó vận động chân.
Điều trị: Phẫu thuật giải phóng áp lực (fasciotomy) là phương pháp điều trị chính.
Những bệnh lý liên quan đến xương chày có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng di chuyển và chất lượng cuộc sống, nên việc chẩn đoán và điều trị kịp thời là rất quan trọng.

Cách chăm sóc và bảo vệ xương chày

Chăm sóc và bảo vệ xương chày là rất quan trọng để duy trì sức khỏe của chân, giúp tránh các chấn thương và bệnh lý liên quan. Dưới đây là một số cách để chăm sóc và bảo vệ xương chày:

1. Tăng cường sức khỏe xương:
Bổ sung canxi và vitamin D: Canxi giúp tăng cường độ chắc khỏe của xương, trong khi vitamin D hỗ trợ cơ thể hấp thu canxi. Bổ sung qua thực phẩm như sữa, các sản phẩm từ sữa, cá hồi, rau xanh, hoặc qua thực phẩm chức năng khi cần thiết.
Tập thể dục đều đặn: Các bài tập chịu trọng lượng như đi bộ, chạy bộ, nhảy dây, hoặc tập tạ giúp tăng mật độ xương và ngăn ngừa loãng xương.
Thực hiện các bài tập tăng cường cơ bắp: Cơ bắp khỏe mạnh giúp hỗ trợ xương, giảm áp lực lên xương chày khi vận động.

2. Tránh chấn thương và căng thẳng lên xương chày:
Sử dụng giày dép phù hợp: Giày có đế êm ái, phù hợp với cấu trúc chân và có độ hỗ trợ tốt sẽ giúp giảm áp lực lên xương chày, đặc biệt là khi bạn chạy bộ hoặc chơi thể thao.
Tập luyện đúng kỹ thuật: Khi tham gia các hoạt động thể thao như chạy bộ, nhảy hoặc tập tạ, cần phải tuân thủ đúng kỹ thuật để tránh gây căng thẳng quá mức lên xương chày và khớp gối.
Không tăng cường độ tập luyện đột ngột: Tăng dần cường độ và thời gian tập luyện để cơ thể thích nghi, tránh gây chấn thương cho xương chày và các khớp.

3. Chăm sóc khi bị chấn thương hoặc đau nhức xương chày:
Nghỉ ngơi và giảm hoạt động: Khi bị đau nhức hoặc có dấu hiệu chấn thương ở xương chày, hãy nghỉ ngơi để giảm áp lực lên xương.
Chườm đá: Nếu có dấu hiệu sưng hoặc đau, chườm đá trong 15-20 phút mỗi lần có thể giúp giảm sưng và viêm.
Băng ép và nâng cao chân: Sử dụng băng ép để cố định và giảm sưng, nâng cao chân để cải thiện tuần hoàn và giảm áp lực lên xương chày.

4. Tăng cường độ linh hoạt của chân:
Giãn cơ: Thực hiện các bài tập giãn cơ bắp chân và gân kheo để giúp tăng độ linh hoạt và giảm áp lực lên xương chày. Các bài tập này cũng giúp giảm nguy cơ căng cơ và chấn thương.
Bài tập tăng cường cho mắt cá chân và cẳng chân: Các bài tập như kiễng chân, nâng mũi chân hoặc đẩy trọng lực giúp tăng cường các cơ quanh xương chày, giảm nguy cơ bị chấn thương.

5. Phòng ngừa bệnh lý liên quan đến xương chày:
Kiểm soát trọng lượng cơ thể: Duy trì trọng lượng hợp lý giúp giảm áp lực lên xương chày và khớp gối. Thừa cân có thể làm tăng nguy cơ chấn thương và bệnh lý liên quan đến xương.
Khám sức khỏe định kỳ: Đối với những người thường xuyên vận động mạnh, nên thăm khám định kỳ để kiểm tra sức khỏe xương và phát hiện sớm các dấu hiệu của viêm màng xương, gãy xương do stress, hoặc các vấn đề khác.

6. Sử dụng dụng cụ bảo vệ trong thể thao:
Đeo bảo hộ: Khi tham gia các môn thể thao có nguy cơ va chạm như bóng đá, bóng rổ, hoặc trượt ván, nên sử dụng các dụng cụ bảo vệ như băng chân hoặc băng gối để bảo vệ xương chày khỏi các va đập trực tiếp.

7. Điều trị kịp thời các chấn thương hoặc bệnh lý:
Gặp bác sĩ khi cần: Nếu cảm thấy đau nhức kéo dài hoặc gặp chấn thương, hãy tìm sự tư vấn và điều trị từ bác sĩ chuyên khoa để chẩn đoán chính xác và có kế hoạch điều trị phù hợp.
Phục hồi sau chấn thương: Nếu bị gãy xương chày hoặc các bệnh lý khác, hãy tuân thủ các hướng dẫn điều trị của bác sĩ, bao gồm nghỉ ngơi, vật lý trị liệu và hồi phục từ từ trước khi quay lại các hoạt động mạnh.
Chăm sóc và bảo vệ xương chày đòi hỏi sự kết hợp giữa dinh dưỡng hợp lý, tập luyện điều độ và sự chú ý đến các dấu hiệu chấn thương hoặc bệnh lý. Việc thực hiện những biện pháp này sẽ giúp xương chày luôn chắc khỏe và hoạt động hiệu quả.

Việc chăm sóc và bảo vệ xương chày đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì sức khỏe và khả năng vận động của cơ thể. Bằng cách thực hiện các biện pháp như duy trì chế độ dinh dưỡng hợp lý, tập luyện đúng cách, và chú ý đến các dấu hiệu chấn thương, bạn có thể giữ cho xương chày luôn khỏe mạnh và giảm thiểu nguy cơ gặp phải các vấn đề liên quan. Điều này không chỉ giúp nâng cao chất lượng cuộc sống mà còn đảm bảo sự linh hoạt và bền vững cho cơ thể trong các hoạt động hàng ngày.